Een Toscaanse poort voor een Nederlands kasteel?

Sinds eeuwen, met een kleine onderbreking eind 19^de eeuw, stond er een Toscaanse poort voor het kasteel Nyenrode.

De eerste beelden (v.l.n.r.) zijn van Theodorus Matham (ca. 1650) en Jan van der Heyden (ca. 1665). De  volgende afbeelding is van Isaac Sorius (1673), dus direct na het rampjaar, waarin het kasteel bijna geheel vernietigd is door terugtrekkende Franse soldaten van Lodewijk XIV. Zwitserse huurlingen hadden het opgeblazen uit frustratie door het verlies van de oorlog.

Opvallend daarbij is dat de Toscaanse poort voor kasteel Nyenrode ongeschonden is gebleven. Maar eerst toch even het punt, waar komt toch het idee vandaan om voor een Nederlands kasteel een Toscaanse poort te bouwen. Het is nooit bewezen of beschreven, echter de sterke veronderstelling is dat naar voorbeeld en navolging van de schitterend stadspoort Porta All’ Arco van het middeleeuwse plaatsje Volterra in Toscana de oorsprong kan liggen. Nog eerder in de tijd gekeken, zou het ontwerp van de poort van Etruskische afkomst zijn.

Het is bekend dat er in de Gouden Eeuw door velerlei kunstenaars vaak naar zuidelijke landen gereisd werd om inspiratie op te doen voor hun werk. Er was geld. Schilders maakten naast portretten nu ook schilderijen van landschappen, interieurs en objecten. Hier was kennelijk ook markt voor. In ieder geval kwam er al in de 17^de eeuw een Toscaanse poort voor kasteel Nijenrode te staan.

Johan Ortt I on horseback - (1687) Melchior Hondecoeter, neef van Jan Weenix - Royal Gallery, London

Johan Ortt I herbouwde het kasteel na de vernietiging in genoemd rampjaar 1673 weer helemaal zoals weleer, waarna het geslacht Ortt er bijna twee eeuwen in heeft gewoond. Daarna kwam het kasteel al heel snel in verval totdat het in 1907 door de puissant rijke koffiehandelaar  Michiel Onnes van de slopershamer wordt gered (fl 36.000) en herbouwd (fl 1.25 miljoen) in volle glorie naar de gravure van Theodorus Matham. Dit onder leiding van architect E.G. Wentinck, plus ook nog enkele bijgebouwen, inclusief een nieuwe Toscaanse poort. Nu dus rijksmonument, wordt hij als classicistische poort omschreven in het register van beschermde monumenten. De poort met rondvormige doorgang staat op een fundering van kalksteen en natuursteen en geeft gracieus toegang tot het slotplein van het kasteel.

De natuurstenen poort is voorzien van halfronde zuilen, een kroonlijst met in het Fries het credo van Nijenrode “CEDO NULLI” (ik doe voor niemand onder) en een fronton met gebeeldhouwde, heraldische motieven met het wapen van Nijenrode in het midden. Rechts in de brug is een baksteen als gedenksteen ingemetseld, Aan de binnenzijde van de poort staat de tekst : IN DUALITATE FORTITUDO” (in tweezijdigheid kracht) verwerkt.

Volgens Onnes hoort een ondernemer zijn vermogen ook ten dienste te stellen aan het behoud van cultureel erfgoed.